ابزارهای پیش بینی ارزش اوراق

اوراق مشتقه چیست و آشنایی با انواع آن

موضوع ریسک در فرآیند بازارهای مالی به عنوان یک عامل مهم و یک دغدغه برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای اقتصادی به شمار می‌رود. در این راستا در بازارهای مختلف بنا به ماهیت آن بازار، ابزارها و روش‌های متعددی به منظور کنترل و کاهش میزان ریسک در پروسه‌های مالی وجود دارد و سرمایه‌گذاران با استفاده از ابزار مشتقه تا حدودی این عامل را مدیریت می‌کنند.

یکی از همین ابزارها در این زمینه ابزار مالی مشتقه است. این ابزارها توانایی کنترل میزان ریسک موجود در بازار و رشد معاملات و خرید و فروش‌ها را در بازارهای سرمایه‌گذاری دارند. در این مقاله قصد داریم به موضوع اوراق مشتقه بپردازیم. با ما همراه باشید.

انواع ابزار مشتقه و مفهوم آن

اوراق مشتقه در اصل به اوراق بهادار قیمتی گفته می‌شود که بر مبنای دارایی پایه خود تقسیم‌بندی و شناخته می‌شوند. حال این دارایی‌ها در انواع مختلف جای می‌گیرند و به اصطلاح هم می‌توانند از نوع فیزیکی و کالا و هم از نوع اوراق بهاداری چون سهام شرکت‌های بورسی باشند. به زبان ساده اوراق مشتقه یک نوع قرارداد دو طرفه بین معامله‌گران است که در اصل بر روی یک دارایی پایه منعقد می‌شود.

همان‌طور که در بخش ابتدایی اشاره کردیم ابزارهای متنوعی برای کنترل و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری وجود دارد که اوراق مشتقه هم یکی از این ابزارهای معروف در بازار سرمایه است. برخی از افراد و تحلیل‌گران که در بازار به پیش‌بینی روند معاملات و قیمت محصولات خاص می‌پردازند و نوسانات بازار را پیش‌بینی می‌کنند با استفاده از ابزار مشتقه می‌توانند میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاری خود را تا حد معقولی کنترل کنند.

یکی دیگر از اهداف اوراق مشتقه در بازار، متنوع‌سازی دارایی‌های سرمایه‌گذاران است. زمانی که سرمایه‌گذاران از ابزار مشتقه به منظور کاهش ریسک پروسه سرمایه‌گذاری خود استفاده ابزارهای پیش بینی ارزش اوراق می‌کنند به نوعی این اوراق را در دارایی‌های خود ترکیب می‌کنند که در نهایت این عمل منجر به کاهش ریسک پرتفوی یا همان سبد سهام آن‌ها خواهد شد.

بررسی تاریخچه اوراق مشتقه

در ایام دور این قرارداد حالت فیزیکی نداشت و به نوعی مانند یک عهد و پیمان بین خریدار و فروشنده بود که با وجود این عهد، خریدار و فروشنده با خیال راحت درگیر معاملات خود می‌شدند. این پروسه در تمام نقاط جهان وجود داشت و به نوعی به عنوان یک توافق میان طرفین عمل ‌می‌کرد تا یک محصولی در آینده از جانب فروشنده به خریدار تحویل داده شود.

اولین بازاری که به صورت رسمی از این رویکرد استفاده قانونی کرد بازار حق تقدم شیکاگو در سال 1973 بود. در این بازار این ابزارها به منظور کنترل ریسک و اطمینان خاطر طرفین معامله به کارگرفته می‌شد که رفته رفته در تمامی بازارهای مالی از این ابزار استفاده شد.

اوراق مشتقه در ایران برای اولین بار در سال 1387 همزمان با شروع بورس کالا، مورد استفاده قرار گرفت و معاملات مرسوم در این بازار با استفاده از ابزار مشتقه انجام ‌شد تا ریسک موجود در این فرآیند تا حدودی مدیریت شود. با گذشت سالیان ابزارهای تکمیلی دیگری در این بازار وارد شدند و در کنار اوراق مشتقه استفاده شدند.

چند نوع اوراق مشتقه وجود دارد؟

ابزارهای مشتقه از انواع مختلفی در بازارهای مالی تشکیل شده است که بنا به نوع دارایی از نوع خاص ابزار مشتقه استفاده می‌شود. به صورت کلی باید گفت که ما چهار نوع ابزار مالی مشتقه داریم که در این بخش به صورت دقیق به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

قراردادهای آتی

این قراردادها یکی از انواع قراردادهای معروف در تمامی بازارهای مالی دنیاست. ماهیت این قراردادها به این شکل است که شخص فروشنده بر اساس یک سری ضوابط مشخص، متعهد می‌شود که در یک زمان و تاریخ مشخص کالا یا محصولی را با قیمت تعیین‌شده و مشخص به شخص خریدار تحویل دهد. به زبان ساده قراردادهای آتی به عنوان یک تعهد و توافق مابین طرفین معامله در بازار آتی است که در آینده محصولی از جانب فروشنده به خریدار تحویل داده شود. در حال حاضر از قراردادهای آتی در بازار کالای ایران استفاده می‌شود قراردادهای نظیر: اتی زعفران، پسته و زیره سبز.

قراردادهای اختیار معامله

یکی دیگر از اوراق مشتقه، قراردادهای اختیار معامله است. قرارداد اختیار معامله به قراردادی گفته می‌شود که با استفاده از آن، یک طرف اختیار خرید یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریده و آن طرف این اختیار را به او می‌فروشد. در اصل این قرارداد به دو نوع قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش تقسیم‌ می‌شود.

اختیار خرید، قراردادی است که خریدار آن، این حق را دارد تا دارایی مشخصی با کیفیت مشخص را با قیمت تعیین‌شده در زمان مشخص در صورت تمایل از فروشنده اختیار، خریداری کند. فروشنده اختیار خرید نیز تا زمانی که خریدار اختیار حق خود را اجرا نکند، تعهدی ندارد. اختیار فروش، قراردادی است که خریدار آن، این حق را دارد تا کالای مشخص با مشخصات تعیین‌شده و قیمت مشخص را در زمان مشخص در صورت تمایل به فروشنده اختیار بفروشد. در مقابل فروشنده اختیار فروش تا زمانی که خریدار حق خود را اجرا نکند هیچ تعهدی ندارد.

پیمان‌های آتی

پیمان آتی به قراردادی گفته می‌شود که طرفین معامله با هم توافق می‌کنند یک کالایی را با مشخصات تعیین‌شده و با قیمت مشخص در زمان تعیین‌شده معامله کنند. به صورت کلی پیمان‌های آتی خارج از بازار رسمی و بازار بورس انجام می‌شوند؛ اما قراردادهای آتی در داخل بازار بورس انجام می‌شوند. دقت داشته باشید که برای پیمان‌های آتی چهارچوب‌های قانونی مشخصی وجود ندارد اما قراردادهای آتی در بازار بورس کاملا قانونمند و دارای چهارچوب هستند.

قراردادهای معاوضه

نوع چهارم از اوراق مشتقه، قراردادهای معاوضه است که در اصطلاح به قرارداهایی گفته می‌شود که در روال آن طرفین معامله تصمیم می‌گیرند طی یک توافق و تعهد دو دارایی یا سود حاصل از این دو دارایی را با کیفیت تعیین‌شده و میزان مشخص‌شده برای مدت زمان معلوم بین خود معاوضه کنند. بعد از این که سررسید قرارداد نزدیک شد، طرفین معامله دارایی‌ها را به صاحبان خود برمی‌گردانند. این قرارداد هم عمدتا به صورت غیر رسمی و خارج از بازار بورس شکل می‌گیرد. به منظور جمع‌بندی در این بخش باید در نظر داشته باشید که از تمامی ابزارهای مشتقه که معرفی کردیم، تنها قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در بازارهای مالی ایران استفاده می‌شود.

سخن آخر

همان‌طور که در این مقاله اشاره کردیم سرمایه‌گذاران و فعالین بازارهای مالی و اقتصادی در تمام دنیا به دنبال ابزارهای متنوعی به منظور کنترل و کاهش میزان ریسک در فعالیت‌های مالی هستند. در این راستا ابزارهای متنوعی بنا به ماهیت دارایی موجود در بازارهای مالی قابل استفاده هستند که در این میان ما به ابزار معروفی به نام ابزار مالی مشتقه اشاره کردیم. اوراق مشتقه به صورت کلی به چهار نوع قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله، قراردادهای معاوضه و پیمان‌های آتی تقسیم بندی می‌شوند. از این تنوع فقط دو مورد قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در بازارهای مالی ایران استفاده می‌شود. اولین نشانه حضور اوراق مشتقه در بازارهای مالی ایران، به پیدایش بازار کالا در سال 1387 برمی‌گردد. با استفاده از ابزار مشتقه میزان ریسک موجود در فرایند معاملات کالا قابل کنترل و مدیریت است.

حسابداری

حجم مبنا
به منظور محاسبه قیمت پایانی هر سهم در انتهای ساعت معامله، دو روش وجود دارد.

الف : ميانيگين وزني از معاملات انجام شده
ب : حجم مبنا

حجم مبنا حداقل تعداد برگه سهامی است که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در پایان روز بر حسب قیمت مشخصی به ثبت برسد. حجم مبنا برای کنترل رشد بی رویه قیمت سهام و براي جلوگيري از رفتار هيجاني سهامداران در سال 1382تصویب شد. براین اساس درابتدای این قانون ودرسال82 اساس براین بود که 15% از سهام کل یک شرکت طی یکسال مورد معامله قرار گیرد و نعداد روزهای کاری سال250روز فرض شده بود که بر آن اساس حجم مبنای روزانه یک سهم 0006/0 تعداد کل سهام شرکت می شد. اما از ابتدای سال1383این قانون تغییر کرد و از 15درصد به 20% افزایش یافت و حجم معاملات روزانه به 0008/0 کل سهام شرکت افزایش یافت.

بئین ترتیب حجم مبنا از حاصل تقسیم 20 درصد بر تعداد روزهای کاری ( 250 روز) محاسبه نمود . با مشخص شدن تعداد سهام محاسبه شده به عنوان حجم مبنا، می توان قیمت پایانی هر سهم را بشرح زیر محاسبه نمود:

P2 = P1 + ( Pm – P1) × N/M

P2 : قیمت پایانی روز جاری
P1: قیمت پایانی روز قبل
Pm: میانگین موزون قیمت در روز جاری
N: تعداد سهام معامله شده
M: جحم مبنای شرکت مورد نظر

در صورتی که نسبت N/M بزرگتر یا مساوی 1 باشد، نسبت N/M مساوی 1 در نظر گرفته می شود. اما اگر نسبت مزبور کوچکتر از 1 شود، نسبت بدست آمده عیناً به منظور محاسبه قیمت پایانی استفاده می شود.

فرض کنید سرمایه شرکتی 2میلیارد تومان است.(تعداد سهام این شرکت برابربا20میلیون برگه سهم به ارزش اسمی 100تومان است).در این حالت حجم مبنای این شرکت به شکل زیر محاسبه می شود.

اطلاعات اضافی :
قیمت پایانی روز جاری 2000 ریال
تعداد و قیمت سهام معامله شده در روز جاری :
ساعت9: 4000 برگه به قیمت1990 ریال
ساعت10: 1000 برگه سهم به قیمت2020 ریال
ساعت11: 2000 برگه سهم به قیمت2030 ریال
ساعت12: 3000 برگه سهم به قیمت2040 ریال
با توجه به اطلاعات فوق، میانگین موزون قیمت سهام معادل مبلغ 2016 ریال محاسبه می شود.

حال اگر تعداد برگه مورد معامله به حد نصاب برسد(مساوی یا بیشتراز حجم مبنا باشد) این قیمت به عنوان قیمت پایانی تلقی می شود. با توجه به اینکه در مثال فوق، تعداد برگه سهام مورد معامله ده هزار برگه و حجم مبنای سهم شانزده هزار برگه می باشد ، قیمت پایانی(قیمت بسته شدن در پایان معاملات) می تواند بشرح زیر محاسبه شود:

قیمت پایانی هر سهم = 2000 + ) 2016 - 2000 ( × 16.000//10000 =
2010

در بورس اوراق بهادار ايران حجم مبنا به منظور اطمينان از اين‌كه تغيير قيمت‌ سهام شركت هاي پذيرفته شده دربورس حاصل از معامله حداقل تعداد معيني از سهام شركت مي باشد، تعريف و براي محاسبه آن ضريب هشت درهزار درتعداد سهام تمام شركت‌ها صرف ‌نظر از اندازه آن ها اعمال می گردد. اما با عنايت به اين‌كه در مورد شركت‌هاي بزرگ هدف مذكور با حجم مبناي كمتري نيز حاصل مي‌شود، لذا هيئت مديره شركت بورس تصميم گرفت ضريب محاسبه حجم مبناي شركت‌هايي كه سرمايه آن ها بيشتر از 3000 ميليارد ريال مي‌باشد را از هشت در ده‌ هزار به چهار در ده‌ هزار كاهش دهد.
بر اين اساس از تاريخ 2/4/86 ضريب محاسبه حجم مبناي 11 شركت زيربه چهار در ده‌هزارتغيير یافت:

فولاد مباركه اصفهان ـ سايپا ـ سرمايه گذاري غدير- ملي صنايع مس ايران ـ ايران خودرو- بانك پارسيان ـ سرمايه گذاري صندوق بازنشستگي ـ سيمان فارس خوزستان ـ گروه بهمن سرمايه گذاري بانك ملي ايران ـ مديريت پروژه هاي نيروگاهي ايران.

بزای اطلاع از میزان حجم مبنای شرکتها می توانید به آدرس زیر مراجعه نمایید:

اما در کنار جحم مبنا، دامنه نوسان از دیگر محدودیتهای موجود در بورس تلقی می شود. دامنه نوسان به معناى تعيين حداكثر سقف افزايش يا كاهش قيمت‌ها در يك روز معاملاتى است. پيش از بكارگيرى دامنه نوسان، قيمت‌ها به هر ميزان مي‌توانستند در يك روز نوسان كنند اما با وضع اين قانون، نوسان در سقف خاصى محدود شد. دو محدوديت وضع شده توانست نوسان قيمتى سهام را تحت كنترل درآورد، اما تنها با گذشت مدت زمانى كوتاه از به كارگيرى دامنه نوسان و حجم مبنا، ضعف‌هاي متعدد اين دو بروز كرد تا آنجا كه بسيارى از كارشناسان و فعالان بازار سرمايه نسبت به كارآيى و حتى نتيجه‌بخش بودن اين دو محدوديت ابراز ترديد كردند. واقعيت آن بود كه گرچه اين دو محدوديت مانع نوسان سريع قيمت‌ها در زمانى كوتاه مي‌شدند، اما مانع دستيابى قيمت‌ها به سطحى كه بايد برسند، نمي‌شوند. در حقيقت اين دو ابزار تنها سبب مي‌شوند زمان رسيدن قيمت‌ها به سطح مورد انتظار كه عرضه و تقاضا در حالت متعادل قرار گيرند، طولانى‌تر شود و اين كندى حركت قيمت‌ها، هم از هيجان بازار مي‌كاهد و هم هدف بسيار مهم نقدشوندگى دارايى‌ها را دور از دسترس مي‌كند.

فرض كنيد سهمى در قيمتى بالاتر از سطحى است كه بازار آن را براى خريد مناسب ارزيابى مي‌كند. در اين حالت، شدت فروش باعث ايجاد صف در سقف پايينى مجاز قيمت مي‌شود. حال براى اين كه قيمت پايانى در حداكثر مجاز خود باشد، بايد به ميزان حجم مبنا خريد صورت گيرد. طبيعى است كه در حالت تشكيل صف عرضه، خريداران كمى براى سهم وجود دارد و وقتى قيمت فعلى با فاصله زيادى نسبت به قيمت مطلوب ارزيابى شود، هم حجم صف بسيار سنگين مي‌شود و هم حجم خريدها بسيار اندك! به اين ترتيب سهم به اصطلاح در صف فروش قفل مي‌شود و سازوكارهاى تعريف شده توان گشايش گره ايجاد شده در معاملات سهم را ندارند. سهامداران در اين حالت تنها مي‌توانند به اتفاق‌هايي چون: برگزارى مجمع عمومى عادى سالانه يا اعلام تغيير پيش‌بينى درآمد هر سهم از سوى شركت اميدوار باشند كه در اين دو حالت نماد متوقف شده و در روز بازگشايى امكان تعيين قيمت منصفانه براى بازار وجود دارد.

مطابق قانون، روز بازگشايى سهم پس از اعلام تعديل سود سهم يا برگزارى مجمع عادى، دامنه نوسان و حجم مبنا اعمال نمى‌شود و قيمت مي‌تواند به سطح مطلوب بازار برسد. (سياست‌هايي كه اكنون دستخوش تغيير در جهت محدوديت بيشتر شده‌اند). اما اگر هيچ يك از دو اتفاق گفته شده پيش رو نباشد، تعديل قيمت سهم، گاه ماه‌ها طول مي‌كشد و اين روند فرسايشى هم باعث عدم امكان نقد شدن دارايى سهامداران مي‌شود و هم هيجان معاملات را از سهم مي‌گيرد.

دامنه نوسان و حجم مبنا همواره از سوي برخي از منتقدان، به عنوان عوامل كاهش نقدشوندگي و بازدارنده رشد بازار سرمايه معرفي شده است . بنابراين با نگاه به موضوع از ديد كارشناسان و سهامداران حرفه‌اي بازار سرمايه، انتظار هست که به ‌زودى بورس به سطحى برسد كه مانند بسیاری از بازارهاى سرمايه معتبر، موانع نوسان قيمت‌ها از سر راه برداشته شده و نقدشوندگى سهام افزایش یابد. البته تا آن زمان بايد در جهت تعديل بيشتر دو قانون حجم مبنا و دامنه نوسان حركت كرد و برای جلوگیری از شوک در بازار لازم است حذف حجم مبنا به صورت تدریجی صورت گیرد به طوری که ابتدا حجم مبنای شرکت های بزرگ کاهش یابد و دامنه نوسان نیز کمی بازتر شود.

سهم شناور آزاد، مقدار سهمي است كه انتظار مي رود درآينده نزديك قابل معامله می باشد. بدین ترتیب مفهوم فوق نمی تواند در برگیرنده سهامی باشد که متعلق به دولتیاسهامداران بزرگی بوده که به هیچ وجه حاضربه فروش سهام خود نیستند .
درکشورهند،بهایننوعسهامکهد رمحاسبه سهامشناورآزاد دخالت داده نمی شود،سهاممتعلقبهسهامدارانا ستراتژیک یا سهامداران راهبردی اطلاق می شود.به عنوان مثال اگر فرض شود که70درصد سهام شركتي دراختيار یک شرکت دولتی باشد که در عین حال تمایلی به فروش سهام خود در بازار نیز ندارد، پس اين شركت فقط 30 درصد سهام شناورآزاد دارد که خاصیت قابلیت معامله در بازاررا دارد. براي محاسبه سهام شناورآزاد لازم است تركيب سهامداران بررسي گردیده و سهامداران راهبردي ( سهامدارانی که قصد واگذاری سهام را در کوتاه مدت نداشته و عمدتا با انگیزه اعمال کنترل سرمایه گذاری نموده اند) مشخص گردند.

بررسی نحوۀ محاسبۀ شاخص در کشورهای مختلف بیان گر آن است که پدیدۀ سهام شناورِ آزاد با شدت بیشتری مورد توجه مقامات بازارسرمایه بوده و به طور گسترده تری در محاسبۀ شاخص از آن استفاده می شود .شاخص ها را می توان با استفاده از روش های میانگین گیری متفاوت محاسبه کرد و از همه مهم تر این است که چه سهامی یا چه بخشی از سهام در محاسبۀ شاخص بیاید . به طور کلی در روش محاسبۀ سنتی، شاخص مبتنی بر« کل ارزش » و به روش میانگین موزون قیمت محاسبه می شده است. در صورتی که تعداد سهام محدودی برای معامله وجودداشته باشد، اگر کل سهام را در محاسبه شاخص دخالت دهیم، نتایج می تواند به دست کاری در قیمت منجر شود . شاخص سازان در دنیا شاخص های مختلفی را تولید می کنند و در آن شاخص ها تعاریف مختلفی برای سهم شناورِ آزاد تعریف می کنند.

موسساتی که در سطح جهان اقدام به محاسبه شاخص می نمایند، معمولاً شرکت های بزرگ تحلیل گر مالی نظیر شرکت بین المللی مورگان استانلی، شرکت داووجونز، شرکت استاندارد و پور، شرکت وابسته به روزنامۀ فایننشال تا یمزو شرکتهای بزرگ دیگرمی باشند که اساس محاسبه همه آنها مبتنی برمفهوم سهام شناورِآزاد می با شد. فایدۀ استفاده از ضریب شناورِ آزاد، در مقایسه با استفاده از ضرایب کل ارزش بازار، آن است که سرمایه گذاران تصویر روشن تری از درصد سهام شرکتی به دست می آورند که موضوع معامله است و واقعاً آن مقدار سهام می تواند معامله شود .
همچنين اگر سهمي نسبت سهام شناورآزاد بيشتري داشته باشد، امكان دستكاري قيمت آن كمتر مي شود زيرا حجم منابعي كه براي دستكاري آن لازم است، بسیار زياد بوده و بايد مبلغ بالایی وجه نقد به بازار سرمایه تزريق شود تا قيمت اين سهام دستكاري شود. همچنين براي اين سهام نمي توان شايعه درست كرد، مردم را گيج كرد و توهم ايجاد نمود كه قيمت اين سهم افزايش مي يابد و بعد سهم را فروخت و از بازار بيرون آمد. اما شركتي كه كوچك است و سهم شناورآزاد آن پایین مي باشد، به سادگي دچار دستكاري قيمت مي‏شود. لذا يك توصيه اين است كه اگر كسي از بازار چيزي نمي داند، به سمت شركت هاي بزرگ با سهام شناورآزاد بالا برود.

سازمان بورس اوراق بهادار نيز در راستاي شفاف سازي بازار و همچنين حركت به سوي بازار كارآ در 27/7/83 مصوبات ذيل را مطرح نمود:

سهامدار يا سهامداران عمده شركت هاي متقاضي پذيرش در بورس موظفند حداكثر ظرف مدت 2 سال از تاريخ درج، حداقل 20 درصد سهم خود را به شكل گسترده توزيع نمايند. بگونه اي كه حداقل 20 درصد سهام شناورآزاد داشته باشد. سهامدار يا سهامداران عمده شركت هاي پذيرفته شده موجود مي بايست حداكثر ظرف مدت يكسال از ابلاغ اين مصوبه شرايط خود را منطبق نمايد. به کليه اشخاص حقيقي يا حقوقي که مالک بيش از پنج درصد از سهام آن شرکت باشند، سهامدارعمده يا راهبردي گويند. اين نسبت درتعيين ميزان سهام شناورآزاد و همچنين درصد نقد شوندگي سهام، تاثيرگذار است.

گروه بندی های تعیین ضریب در سیستم سهام شناورِ آزاد برای محاسبۀ شاخص

یکی از اولین شاخص هایی که برمبنای نظا م سهام شناورِ آزاد شکل گرفت، شاخص روزنامۀ تایمز مالی (FTSE) بود . در هنگام طراحی این شاخص جدید، یک نظام گروه بندی نیز معرفی شد. این گروه بندی از آن جا ضروری می شود که چون به طور دائمی میزان سهام آزاد تغییرمی کند، نمی توان هرروز ضرایب سهام آزاد در شاخص ر ا تغییر داد . از این رو، لازم است سهام آزاد در یک دامنۀ معین، ضریب ثابتی به خود بگیرد . براساس گروه بندی FTSE هفت گروه برای حجم سهام شناورِ آزاد تعیین شد : گروه اول گروه 5 درصد و کم تر بودند؛ گروه دوم بین 5 تا 15 درصد بودند؛ و بر همین اساس گروه بندی ها تا 100 درصد سهام آزاد طبقه بندی شده اند.

ابزارهای نوین مالی در فرابورس

ابزارهای مالی قابل معامله در بورس‌ها را می‌توان در یک تقسیم بندی کلی به ابزار سرمایه‌ای مثل سهام، ابزار بدهی مانند اوراق قرضه و ابزار مشتقه دانست. ابزار مشتقه (Derivative Contract) در مباحث مالی ابزاری است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش دارایی پایه و شاخص‌های مربوطه نشات می‌گیرد. این ابزار به دارنده آن اختیار ، تعهد خرید یا فروش یک دارایی معین را می‌دهد و ارزش آن از ارزش دارایی مربوطه مشتق می‌شود. قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی گفته می‌‌‌‌شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) می‌‌‌‌گیرند. دارایی پایه می‌‌‌‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر که در دنیا روال دارد باشد .

قراردادهای سلف و آتی

اگر بخواهیم قراردادهای سلف و آتی را با بیانی ساده تعریف کنیم باید گفت که این دو طرف خریدار و فروشنده را متعهد می‌کند که دارایی مشخصی را در آینده‌ای معلوم با قیمتی که در هنگام بستن قرارداد تعیین می‌شود با یکدیگر مبادله کنند . اگر قراردادهای پیش‌فروش و پیش‌خرید در بازار سنتی و شبکه‌های غیررسمی Over The Counter (OTC) منعقد شوند به آنها سلف می‌گویند و اگر در بازارهای سازمان یافته منظمی‌ مانند بورس مورد دادوستد قرار بگیرند و دارای استانداردهای مشخص قراردادی و تضمین انجام معامله باشند، قرارداد آتی نامیده می‌شوند .

قراردادهای آتی (futures contract)

نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سر رسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که اکنون تعیین می‌کنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد. قراردادهای آتی برای نخستین بار بر پایه محصولات کشاورزی و بعدها بر پایه منابع طبیعی مانند نفت معامله می‌‌شدند. قرارداد‌های آتی مالی‌ در سال ۱۹۷۲ وارد بازار شدند. در سال‌های اخیر، قرارداد بر پایه‌های دیگر مانند ارز، نرخ بهره و شاخص‌های بازار سهام بسیار متداول شده‌اند و نقش مهمی ‌در کنترل ریسک بازی می‌‌کنند .

قراردادهای سلف (Forwards)

قراردادی است که به موجب آن دو طرف تعهد می‌کنند در یک تاریخ مشخص با یک قیمت مشخص یک کالای باکیفیت مشخص که کلا براساس توافق طرفین تعیین خواهد شد را مبادله کنند. در این قرارداد هم پیش شرط این است که تفاوت دیدگاه نسبت به قیمت آینده برای خریدار و فروشنده وجود داشته باشد. براساس قرارداد سلف تمامی‌مبلغ باید قبلا پرداخت گردد و کالا در سررسید تحویل شود. به این ترتیب، در این معاملات، غالبا یا پول نقد رد وبدل می‌شود یا اسنادی که معادل پول نقد به شمار می‌آیند. یکی از دارایی‌هایی که معامله سلف آنها بسیار متداول است، نفت خام (مثل نفت خام سبک عربستان، تحویل در ژانویه) است .

قراردادهای اختیار معامله (Options)

اختیار معامله قراردادی است بین خریدار و فروشنده، به‌ نحوی که خریدار از فروشنده اختیار معامله، حق خرید یا فروش یک دارایی را در یک قیمت معین خریداری می‌کند. در اینجا نیز همانند تمام قراردادها، هر طرف امتیازی را به طرف مقابل اعطا می‌کند، خریدار به فروشنده مبلغی تحت عنوان حق‌شرط پرداخت می‌کند که در واقع همان قیمت اختیار معامله است. فروشنده نیز حق خرید یا فروش دارایی مذکور را در یک قیمت معین به خریدار اعطا می‌کند. اختیاری که برای خرید یک دارایی داده می‌شود را اختیار خرید و اختیاری که برای فروش یک دارایی داده می‌شود را اختیار فروش گویند. قیمت تعیین شده‌ای که خریدار می‌تواند دارایی را خریداری کرده یا بفروشد، قیمت اعمال یا قیمت توافق نامیده می‌شود. به علاوه اختیار معامله مدت معینی دارد. حق خرید یا فروش دارایی در یک قیمت معین فقط تا تاریخ انقضایی که قبلا مشخص شده است امکان خواهد داشت. پس از اینکه تولیدکننده، برای یکی از مشتریان (یا سهامداران یا یکی از ذی‌نفعان) خود اختیار خرید یا فروش صادر کرد، این اختیار خرید یا فروش در بورس مورد خرید یا فروش قرار می‌گیرد، نرخ خرید یا فروش یک قرارداد اختیار بر اساس رقابت در بورس تعیین می‌شود. (نرخ پایه خرید یا فروش قرارداد اختیار توسط بورس تعیین می‌شود)

برای آشنایی با بازار اختیار معامله، می توانید مجموعه مقالات رایگان اختیار معامله را از ابتدا تماشا کنید.

استراتژی های اختیار معامله

هر استراتژی در اختیار معامله دارای شرایط و نکاتی است که باید حتما به آن توجه کنید تا بتوانید در هر زمانی بهترین استراتژی را انتخاب کنید .برای مثال برخی از استراتژِی ها زمانی به شما کمک خواهند کرد که شما آینده سهم را صعودی در نظر داشته باشید و برخی از استراتژِی ها زمانی سود آور خواهند بود که آینده سهم نزولی پیش بینی شود و برخی دیگر نیز زمانی سود آور است که روند سهم داخل یک کانال و محدوده پیش بینی شود . پس فهمیدن و تحلیل آینده هر نمادی که معامله میکنید بسیار مهم است . از دیگر نکاتی که در انتخاب استراتژی باید به آن توجه کرد میزان ریسک پذیری شما در معامله است چرا که برخی از استراتژی ها سود محدود و زیان محدودی دارند و برخی دیگر سود محدود و زیان نامحدود دارند و عده ای هم سود نامحدود و زیان محدود را به معامله گران میرسانند از اینرو باید میزان رسیک پذیری خود را قبل از آغاز معامله مشخص کنید .یکی دیگر از نکاتی که یک معامله گر بازار آپشن باید به آن توجه کند این است که میخواهد از اختیار خرید استفاده کند یا از اختیار فروش یا از هردو چرا که هر استراتژی در نحوه انتخاب پوزیشن های خرید یا فروش متفاوت است و امکان دارد که اختیار خرید محوریت یک استراتژی باشد و یا اختیار فروش زیربنای یک استراتژی را تشکیل بدهد . با توجه به تعدد بالای استراتژی ها و تفاوت نکات هر یک از آنها ، پیشنهاد میکنم برای انتخاب صحیح یک نماد برای معامله در بازار اختیار معامله حتما به سایت بی نظیرچارت مراجعه کنید و از قسمت خدمات اختیار معامله یا دیده بان اختیار معامله استفاده کنید؛ چرا که با زدن تنها یک دکمه، اطلاعات مورد نیاز شما به راحتی در اختیار شما قرار میگیرد.

قراردادهای معاوضه (Swaps)

قراردادی است که طرفین به موجب آن تعهد می‌کنند که برای مدت معین (توافق شده) دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص (توافق شده) به نسبت تعیین شده معاوضه کنند. پس از سررسید، هریک از طرفین متعهد است عین دارایی را به صاحب آن مسترد دارد. این دارایی ممکن ابزارهای پیش بینی ارزش اوراق است فیزیکی یا مالی باشد، این قراردادها به صورت غیررسمی (OVER THE – COUNTER MARKET) انجام می‌گیرند. نمونه متداول و شناخته شده معاوضه، معامله دو روش پرداخت سود برای یک مبلغ اصل یگانه است. معاوضه نرخ بهره، معمولا به سه صورت (نرخ ثابت در برابر نرخ شناور، نرخ شناور در برابر نرخ ثابت و نرخ شناور در برابر نرخ شناور) انجام می‌شود. در واقع معنای حقیقی مشتقات توافق میان دو گروه مشروط بر خروجی آتی دارایی پایه است . تصور رایج آن است که ابزارهای مشتقه خود دارایی می‌باشند، در صورتی که این تصور نادرست است، زیرا که یک ابزار مشتقه خود به تنهایی نمی‌تواند ارزشی داشته و ایجاد کند، اما بسیاری از ابزارهای معمول مانند سوآپ‌ها، معاملات آتی و اختیار معامله که دارای ارزش ذاتی نظری هستند می‌توانند از طریق فرمول‌هایی همچون بلک شولز محاسبه شده و به صورت مکرر در بازارهای آزاد قبل از تاریخ سررسید مورد معامله قرار گیرند . درحالی‌که بازار سهام ما در سالیان اخیر در بحث معاملات سهام و اوراق بدهی از رشد چشمگیری برخوردار بوده متاسفانه استفاده از ابزار مشتقه چندان جدی دنبال نشده است .

عقیده داریم به دلیل نوپا بودن این بازار ها در ایران بزودی این بازارها هم مورد اقبال شدید عمومی قرار گیرند و قطعا لازم است افرادی که در این بازار فعالیت میکنند حتما آموزش های پوشش ریسک این بازار را ببینند تا از سرمایه های خود عاقلانه در این بازار پویا استفاده کنند.

پیشنهاد ما پلتفرم معاملاتی گروه بی نظیر است که در صفحه خدمات اختیار معامله فراهم شده و دارای امکانات جذاب و جامعی است که شما را شگفت زده می کند.

اوراق بهادار (Securities) چیست؟

اوراق بهادار (به انگلیسی: Securities) یک ابزار مالی قابل داد و ستد و مثلی (عوض دار) ای است که دارای ارزش مالی میباشد.

اوراق بهادار ابزاری مالی به خصوصی هستند که با اهداف مختلفی از جمله بدست آوردن مالکیت از طریق دریافت سهام یک شرکت و سرمایه گذاری خریداری میشوند. این اوراق به طور کلی به دو دسته اوراق حقوق صاحبان سرمایه (equities) و اوراق بدهی (debts) تقسیم بندی میشوند.

بازار متشکل و رسمی است که در آن خرید و فروش سهام شرکتها یا اوراق قرضه دولتی یا خصوصی تحت ضوابط معین انجام می شود. مشخصه مهم آن حمایت قانونی از صاحبان پس اندازها یا سرمایه های راکد است. بورس مرجع رسمی و مطمئنی است برای جذب سرمایه افراد و بخش های خصوصی به منظور تأمین مالی پروژه های سرمایه گذاری بلند مدت.در بازرگانی داخلی ایران اصطلاح بورس به بازارهای اختصاصی کالاهای سرمایه ای، واسطه ای یا مصرفی اطلاق می گردد که در یک محدوده جغرافیایی واقع شده و تعداد زیادی از عناصر عمده فروشی و خرده فروشی آن کالای خاص را دارند مانند بورس فرش در بازار تهران، بورس آهن و…

انواع اوراق بهادار

اوراق بهادارخود به دسته های مختلفی تقسیم می شود:

• سهام عادی
• سهام ممتاز
• حق تقدم
• سهام جایزه
• اوراق مشارکت
• مشتقات (Derivatives)
• اختیار معامله (Option)
• قرارداد آتی (Future)
• صکوک

شرکت یا بنگاهی که اوراق بهادارمنتشر میکند، «منتشر کننده» نامیده میشود. ساختار قوانین کشورها واجد شرایط بودن یک اوراق بهادار را تعیین میکنند. اوراق بهادار، میتوانند به صورت گواهی صادر شوند یا به طور عام تر بدون گواهی باشند و تنها در مدخلی الکترونیکی ثبت شده باشند. گواهیها میتوانند در وجه حامل باشند، به این معنا که حمل کننده آن صاحب حقوق ورقه بهادار است یا با نام باشند که در این صورت تنها شخصی که اوراق به نام اوست صاحب حقوق است. اوراق بهادار شامل سهام شرکتها یا صندوقهای سرمایه گذاری مشترک، اوراق قرضه منتشره شده توسط شرکتها یا واسطه های دولتی، سهام با اختیار معامله یا هر نوع اختیار معامله دیگر، واحدهای شراکت محدود و انواع مختلفی از ابزارهای رسمی سرمایه گذاری است که قابل معامله و تعویض باشند.

چرا بورس اوراق بهادار بوجود آمد؟

پیدایش بورس در دنیا با دو پدیده پیدایش شرکتهای سهامی با مسئولیت محدود و پیدایش شرکتهای سهامی عام مرتبط است.
در گذشته تجار زیاد خطر و زیان می دیدند و همواره به دنبال شریکی بودند که با آن سود و زیان خود را تقسیم کنند و هر کس بنا به سرمایه ای که آورده در سود و زیان شریک شود. اما فرم تکامل یافته آن به صورت سهام عام بود یعنی سهام را به عموم مردم می فروخت و کار خود را با سرمایه مردم انجام می دهد. اولین کمپانی که از این روش استفاده کرد کمپانی هند شرقی بود که در تاریخ تجارت دنیا ثبت شد.

اما بعد ها با گسترش مبادلات تجاری در اروپا و ارتباط هر چه بیشتر مردم و صاحبان سرمایه ها مراکزی به وجود آمد که سرمایه داران با متقاضیان استفاده از نقدینگی تماس پیدا می کردند و به داد و ستد با هم می پرداختند که به آن بازار سرمایه می گویند.
جالب است بدانید که واژه بورس از نام خانوادگی شخصی به نام واندر بورس گرفته شده که صرافان شهر مقابل خانه او به دادوستد مشغول می شدند و از آن به بعد به اماکنی که محل دادوستد بود اطلاق شد.

اولین تشکل بورس اوراق بهادار در جهان به سال 1460 میلادی در شهر آنورس بلژیک که موقعیت تجاری قابل ملاحظه ای داشت بوجود آمد. بعد از آن بورس در اوایل قرن 17 در شهر آمستردام بود که امروزه یکی از مهمترین منابع تأمین سرمایه در سطح بین الملل است. بعد از آن بورس لندن در سال 1801 با عضویت 500 نفر، بورس نیویورک،بورس زوریخ و…..

اوراق تبعی و مزیت انتشار آن چیست؟

انتشار این اوراق نسبت به سایر روش‌های تامین مالی سریعتر انجام خواهد شد و هزینه انتشار با توجه به کمتر بودن تعداد ارکان نسبت به سایر روش‌های تامین مالی بسیار پایین است.

به گزارش تجارت‌نیوز، در برنامه شمارش معکوس همراه با وحید مطهری‌نیا سرپرست مدیریت عملیات بازار ابزارهای مالی نوین شرکت بورس به بررسی اوراق تبعی در مبحث تامین مالی پرداختیم.

فردای اقتصاد نوشت: در ابتدا عرفان هودی مدیر عملیات شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه توضیحات مختصری درباره آخرین تامین مالی‌های صورت گرفته در بازار سرمایه طی هفته اخیر دادند و به توضیح اوراق تامین مالی و ارکان مهم آن پرداختند. مطهری‌نیا در سخنان خود جوانب مختلف این روش تامین مالی در بازار سرمایه را ارائه دادند و درباره مزایای آن برای عرضه‌کننده و خریداران این اوراق نوع صحبت کردند.

وی در این رابطه به مسیر انتشار اوراق، مباحث وثیقه‌گذای عرضه‌کنندگان، مدت‌زمان شروع پروسه تا زمان انتشار اوراق، نحوه نظارت بر آن‌ها به منظور پیشگیری ریسک‌ها و… پرداختند.

تعریف اوراق تبعی و انواع آن

نوع خاصی از اختیار فروش است که بر اساس آن، حق فروش تعداد مشخصی از یک دارایی (سهام) پایه در یک تاریخ مشخص (تاریخ سررسید) و با یک قیمت فروش معین (قیمت اعمال) به خریدار آن داده می شود. این اوراق وابسته به سهام پایه است و بدون وجود سهام پایه ارزشی ندارد.

مطهری‌نیا در معرفی سازوکار ابزارهای پیش بینی ارزش اوراق انتشار اوراق تبعی در ابتدا اشاره‌ای به تبعی بیمه سهام (یا حمایت از سهام) داشت؛ هدف از انتشار این نوع ایجاد اطمینان در سهامداران و بیمه نمودن سهام ایشان است. خریدار، سهام پایه را از قبل در اختیار داشته یا از بازار خرید می‌کند و از یک سو اطمینان از مصون ماندن آن در نوسانات منفی بازار ایجاد شده و از سوی دیگر برای بازار خرد تقاضا ایجاد می‌کند.

در ادامه تبعی تامین مالی معرفی شد. هدف از انتشار تامین مالی کوتاه مدت یا میان مدت جهت استفاده در اهداف مختلف است و عرضه‌کننده اوراق تبعی و سهام پایه را به طور همزمان می‌فروشد. تامین مالی عرضه‌کننده از محل فروش سهام پایه انجام می‌شود و خریدار باید سهام پایه را به شکل معامله بلوک از عرضه‌کننده خریداری نماید.

نرخ تامین مالی یا سود خریدار فاصله بین قیمت عرضه و قیمت اعمال نرخ سود تامین مالی است. جهت طراحی فرایند تامین مالی با نرخ مشخص برای هر دو طرف معامله، نیاز است خریدار سهام پایه از امکان فروش سهم اطمینان داشته باشد و عرضه‌کننده نیز ابزارهای پیش بینی ارزش اوراق از امکان خرید سهام پایه مطمئن باشد. به منظور تضمین بازگشت سهام پایه به عرضه‌کننده، خریدار باید اختیار خرید تبعی به عرضه‌کننده واگذار نماید. ابتدا سررسید اختیار فروش و سپس سررسید اختیار خرید تبعی تعیین می‌شود.

نحوه استفاده از اوراق تبعی در تامین مالی

سرپرست مدیریت عملیات بازار ابزارهای مالی نوین شرکت بورس جزئیات نحوه تامین مالی از انتشار اوراق تبعی را تبیین کرد: ارکان اوراق تبعی شامل عرضه کننده یعنی هر شخصی که سهامی را به شکل راکد در پرتفو نگهداری می‌نماید و قصد فروش آن را ندارد،‌ شرکت کارگزاری که عرضه‌کننده از طریق آن اقدام به انتشار و تسویه اوراق می‌نماید و کمیته انتشار اوراق تبعی که تصمیم‌گیری در خصوص انتشار و مدیریت ریسک اوراق را برعهده دارد. این نکته قابل ذکر است که انتشار اوراق تبعی به سایر ارکان شامل مشاور، حسابرس، امین، ضامن، بازارگردان و… نیازی ندارد و همین موضوع هزینه انتشار را کاهش خواهد داد.

او در رابطه با مدیریت ریسک اوراق تبعی نکاتی را مطرح کردند: عرضه‌کننده اوراق تبعی به واسطه فروش اوراق، متعهد است که در صورت اعمال اختیار فروش سهم پایه را خریداری نماید. تضمین تعهد عرضه‌کننده از طریق توثیق پرتفویی از سهام نزد شرکت سپرده‌گذاری انجام خواهد شد.

دارنده اوراق اختیار فروش تبعی به واسطه واگذاری اوراق اختیار خرید تبعی، متعهد است در صورت اعمال اختیار خرید تبعی، سهم پایه را به فروش برساند.

فرایند انتشار اوراق تبعی

مطهری نیا در توضیح مراحل انتشار اوراق عنوان کرد: در مرحله اول فرم‌های درخواست انتشار و تعهد تسویه تکمیل و ارسال شده و گزارش توجیهی انتشار (تامین مالی) تکمیل و ارسال شده و در ادامه تاییده کفایت سرمایه از مدیریت نظارت بر نهادهای مالی سازمان (تامین مالی) کسب و توسط عرضه کننده برای شرکت بورس ارسال می‌شود.

پس از تکمیل پرونده توسط عرضه کننده کمیته انتشار تبعی با حضور عرضه‌کننده و تصمیم‌گیری کمیته درباره ارائه مجوز انتشار برگزار خواهد شد و در ادامه توثیق وثایق تعیین شده نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار توسط عرضه‌کننده انجام و اوراق منتشر می‌شود.

او شرایط قابل قبول برای پذیرش انتشار در کمیته انتشار جهت مدیریت ریسک اوراق را تشریح کرد. عرضه‌کننده باید منابع مالی کافی جهت تسویه اوراق در سررسید پیش‌بینی نماید، مقدار وثیقه به میزان ۱۰۰ درصد تعهد با درنظر گرفتن حداقل قیمت یکسال اخیر برای وثیقه است و وثایق باید متنوع باشد (با توجه به حجم انتشار).

مزیت انتشار اوراق تبعی چیست؟

وحید مطهری‌نیا سرپرست مدیریت عملیات بازار ابزارهای مالی نوین شرکت بورس در رابطه با مزیت‌های تامین مالی از طریق انتشار اوراق تبعی عنوان کرد: انتشار این اوراق نسبت به سایر روش‌های تامین مالی سریعتر انجام خواهد شد و هزینه انتشار با توجه به کمتر بودن تعداد ارکان نسبت به سایر روش‌های تامین مالی بسیار پایین است.

و تاکید کرد: این روش به دلیل مدیریت ریسک انجام شده و قوانین مصوب در حوزه نصاب فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت مورد استقبال این صندوق‌هاست.